Το νήμα
Νήμα μεταξωτό ξετύλιξα απ’ την καρδιά,
για να σου φτιάξω δρόμο στη δική σου συννεφιά.
Μα εσύ, γλυκά μου μάτια, δεν το τίμησες,
το πέρασες για ξέφτια — περιττά, ασήμαντα, ληγμένα.
Δεν γύρισες ποτέ να φέρεις το κουβάρι
που σου ’δωσα στα χέρια — μήτε μια ματιά.
Έφυγες, κι ούτε ο άνεμος δεν πρόλαβε να σε κρατήσει.
Εγώ μάτωσα, λύγισα τα κάγκελα
της φυλακής που χρόνια σε κρατούσε,
κι εγώ φυσούσα, φούσκωνα τα πανιά
με τα όνειρά σου — κι εσύ σάλπαρες.
Μα πίσω σου άφησες την Αριάδνη,
μ’ άδεια χέρια και καρδιά βουβή.
Δεν είδες πόσα σου ’δωσα — άντρας για να γίνεις,
και δεν είδα εγώ πως, δίνοντας,
σου ‘βαλα θεριό μες στην ψυχή.
- Shakila
Υπάρχει ένα νήμα λεπτό, σχεδόν αόρατο, που πολλές γυναίκες κρατούν μέσα στην καρδιά τους. Ένα νήμα που ξετυλίγεται αθόρυβα, γεμάτο προσφορά, ελπίδα, πίστη και υπομονή. Νήμα μεταξωτό, όπως στην Αριάδνη, δοσμένο με αγάπη σε έναν άλλο, με την ευχή να τον οδηγήσει πίσω από τον λαβύρινθο. Όμως πόσες φορές ο άλλος γυρνά πίσω; Και πόσες μένει αυτή με το κουβάρι άδειο και την καρδιά σκισμένη;
Οι γυναίκες μεγάλωσαν μαθαίνοντας ότι η θυσία είναι φύση γένους θηλυκού. Η “καλή γυναίκα” ήταν εκείνη που θυσιαζόταν ακούραστα για το σπίτι, για τα παιδιά, για τον άντρα, για την κοινωνία, χωρίς φωνή, χωρίς διεκδίκηση. Και όταν κάποτε τόλμησε να μιλήσει, να αρθρώσει τη δυσφορία της, τολμώντας να πει “δεν αντέχω”, της είπαν πως γκρινιάζει. Της έδωσαν έναν νέο ρόλο: της μουρμούρας.
Η ψυχολόγος Harriet Lerner, στο έργο της The Dance of Anger, μιλά για τον γυναικείο θυμό ως μια από τις πιο παρεξηγημένες και καταπιεσμένες δυνάμεις. «Ο θυμός των γυναικών καταδικάζεται όχι γιατί είναι παράλογος, αλλά γιατί είναι απειλητικός για τις σχέσεις εξουσίας», γράφει. Έτσι, γενιές γυναικών έμαθαν να καταπίνουν τα λόγια τους, να καταπιέζουν το θυμό τους και να μετατρέπουν τη θλίψη τους σε αποδοχή, εκπαιδεύοντας μάλιστα και τις επόμενες γενιές να κάνουν το ίδιο.
Η ψυχοθεραπεύτρια Clarissa Pinkola Estés, στο εμβληματικό της βιβλίο Οι γυναίκες που τρέχουν με τους λύκους, περιγράφει πώς η θηλυκή ψυχή φυλακίζεται μέσα από την κακοποίηση, όχι μόνο τη σωματική, αλλά και την συναισθηματική, τη συμβολική. «Η γυναίκα έμαθε να αγνοεί τη διαίσθησή της, να προδίδει το ένστικτό της, και να προσφέρει κομμάτια του εαυτού της σαν ήταν ρούχα για πέταμα», λέει. Έτσι, σιγά-σιγά, το νήμα έγινε σκοινί και το σκοινί δεσμά.
Στο ποίημα Το νήμα, γράφω:
Δεν είδες πόσα σου ’δωσα — άντρας για να γίνεις,
και δεν είδα εγώ πως, δίνοντας,
σου ‘βαλα θεριό μες στην ψυχή.
Πόσες φορές η γυναίκα έχει δώσει τα πάντα για να “φτιάξει” κάποιον; Πόσες φορές έχει χαθεί μέσα σε μια σχέση, σε έναν ρόλο, σε μια θυσία που κανείς δεν της ζήτησε, αλλά όλοι της επέβαλαν;
Η κοινωνία δημιούργησε ένα ήσυχο, καθημερινό σύστημα κακοποίησης: την αναγνώριση της γυναίκας μόνο όταν σωπαίνει. Όμως αυτή η σιωπή έγινε τραύμα. Κάτω από την επιφάνεια, αυτός ο χρόνιος, βαθύς πόνος, η καταπίεση και ο “μουντός θυμός”, όπως λες, γεννούν εν τέλει ανθρώπους που αναπαράγουν τη βία. Όχι πάντα εναντίον άλλων, αλλά συχνά εναντίον του ίδιου τους του εαυτού.
Και κάπου εκεί, η γυναίκα αρχίζει να ξυπνά. Να ρωτά:
Τι είναι αγάπη; Τι είναι θυσία; Πού τελειώνω εγώ και πού αρχίζει ο άλλος;
Πώς μπορώ να αγαπήσω χωρίς να εξαφανιστώ;
Πώς μπορώ να πω «όχι» χωρίς να νιώθω ένοχη;
Η σύγχρονη ψυχολογία μιλά πλέον ανοιχτά για τα όρια. Για την ανάγκη της γυναίκας να επαναπροσδιορίσει τι σημαίνει “φροντίζω” και τι σημαίνει “ακυρώνομαι”. Η έννοια της αυτοσυμπόνιας (self-compassion), όπως την ανέπτυξε η ψυχολόγος Kristin Neff, είναι μια νέα μορφή θηλυκής ενδυνάμωσης, όχι πια μέσα από τη θυσία, αλλά μέσα από την αυτοαναγνώριση.
Κλείνοντας:
Το νήμα υπάρχει ακόμα. Δεν κόπηκε.
Αλλά τώρα η γυναίκα το κρατά για τον εαυτό της. Το ξετυλίγει για να βρει εκείνη το δρόμο της.
Δεν θυσιάζεται για να την αγαπούν.
Μα αγαπά, χωρίς να διαλύεται.
Δεν σωπαίνει για να την αντέχουν.
Μα μιλά, για να υπάρξει.
Και η φωνή της δεν είναι γκρίνια.
Είναι επιστροφή.
Είναι θεραπεία.
Είναι ανάκτηση.
Σύμβουλος ψυχικής υγείας και ολιστική θεραπεύτρια Ιωάννα Μπράτη